“Dersimin Yüzyılı” çalışması ile daha önce yayımlanmamış fotoğraflara ulaşıldı

raştırmacı Yazar Mesut Özcan’ın 20 yıldan uzun süredir üzerinde çalıştığı “Dersim’in Yüzyılı” albüm kitap çalışmaları sürüyor. Özcan albüm çalışmaları sırasında daha önce kimsenin görmediği, devrim mücadelesi içerisinde yer etmiş Kürt Siyasetçi-Yazar Dr. Şivan (Sait Kırmızıtoprak), TKP/ML-TİKKO kurucularından Ali Haydar Yıldız, Türkiye Devrimci Komünist Partisi (TDKP) üyesi Ankara Hukuk Fakültesi öğrencisi Hüseyin Sancar ile 1969’da Pir Sultan Abdal oyunun yasaklanmasıyla kentte çıkan olaylarda katledilen Mehmet Kılan’ın daha önce yayınlanmamış resimlerine ulaşıldı.

RESİMLER ARAŞTIRMACI MESUT ÖZCAN’IN ÇALIŞMASIYLA ORTAYA ÇIKTI

20 yıl önce bu çalışmaya başladığını anlatan Yazar ve Araştırmacı Mesut Özcan, 500 fotoğraf ve belge içeren “Dersimin Yüzyılı (1890-1999)” çalışmasına dair şunları söyledi; “20-25 yıllık bir çalışma bu. Belgeleri aramak, onlara ulaşmak, toplamak ve bu belge ve resimleri saklamak ve korumakta büyük bir çaba gerektiriyor. Çalışmada yer alan neredeyse tüm belge ve resimlerin orjinalleri bende. Zaten bu çalışmada da sadece orjinali bende olan fotoğraf ve belgeler kullanılıyor. Çok az bir kısmı, artık olmayan orjinallerinin birer kopyası. Çalışmada yer alan materyallerin bir kısmını ailelerden, bir kısmını da müzayede ve sahaflardan edindim.”

Çalışmanın yıl sonuna doğru bitmesini umduklarını ifade eden Özcan, “1890’dan günümüze siyasal, toplumsal ve kültürel gelişme Dersim’de nasıl bir hikayede yer bulmuş, okur bunu bulacaktır. Çalışma Aşiret Mektepleri’ne (Hamidiye Alayları) gönderilen Dersimlilerin fotoğrafları ile başlıyor. I. Dünya Savaşı’da Dersimliler’in tavrı, devamında Koçgiri İsyanı,1937-1938 Katliamı, Demokrat Parti’nin Dersim’e olan ilgisi ve Dersim’de örgütlenme faaliyetleri, 68 kuşağı ve onun önderleri ile devam eden bir süreç. Salt resim yok albümde.50 kadar da makale yer alacak. Toplam 500 belge ve fotoğraftan söz ediyoruz. 1980 darbe dönemi, ardından Türk-İslam sentezinin resmi ideolojisinin uygulamaları; kuran kurslarına gönderilen 5 bin çocuğun hikayesini görecek okur çalışmamızda. Ardından 90’lara geleceğiz; köy yakmalar, köy boşaltmalar ve gıda ambargosuna tanık olacak okur. Bütün bunları hem fotoğraflarla hem de makalelerle anlatıyor kitap. Dersim’in tarihsel olarak geçirdiği evreleri, kültürel değişimi, eğitim alanındaki dönüşümü; kısacası tüm bunları ve daha fazlasını Dersim’in Yüzyılı çalışmamızda görebileceksiniz” dedi.

“DERSİM ZOF DERTLİ HARDO”

Mesut Özcan’la sohbetimizin ardından ortaya çıkan resimlerin sahiplerini anlatalım; yani dönemin devrimcilerinin hikayelerini.

Mazgirt doğumlu Hüseyin Sancar, 10 çocuklu Sancar ailesinin 3. çocuğudur. Ortaokula kadar Mazgirt’te okuyan Hüseyin Sancar, Elazığ Lisesi ardından Ankara Hukuk Fakültesini kazanır. Henüz hukuk fakültesinde öğrenciliği devam eden Hüseyin Sancar, 14 Nisan 1979’da Dersim’de katledilir. Sancar doğduğu yer olan Mazgirte büyük bir kalabalık ile uğurlanır. Mesut Özcan çalışmasında Sancar’ın Zazaca okuduğu bir türkü kaydına da ulaştı.

Hüseyin Sancar’ın kendi sesinden söylediği türkünün Zazaca sözleri:

To gureena yi wenê
Yi haqa to nêdanê
To cayila yi wanenê
Purodê bırayê mı purodê
Purodê bakılê mı purodê
Dersim zof dertli hardo
Kalikê to yita merdo
Yine mara zof zulım kerdo
Purodê bırayê mı purodê
Purodê bakılê mı purodê
Beşli bıje vejiye ko
Koyê mawo kata sona so
Evê raver kemerra so
Purodê bırayê mı purodê
Purodê bakılê mı purodê
Tunceli Van Erzıngo
Diyarbakır Muş Tatvo
Sarê Tırko Kırmanco
Purodê bıreyê mı purodê
Purodê bakılê mı purodê

Türkçesi*

Sen çalışıyorsun onlar yiyorlar
Onlar senin hakkını vermiyorlar
Sen cahilsin onlar okuyorlar
Vurun kardaşım vurun
Vurun babacığım vurun
Dersim çok dertli bir yurttur
Deden burada ölmüştür
Onlar bize çok zulüm yapmıştır
Vurun kardaşım vurun
Vurun babacığım vurun
Beşliyi al çık dağa
Dağlar bizimdir, nereye gidersen git
Önce geç kayalıktan git
Vurun kardaşım vurun
Vurun babacığım vurun
Tunceli, Van, Erzincan
Diyarbakır, Muş, Tatvan
Türk halkı, Kırmanc halkı
Vurun kardaşım vurun
Vurun babacığım vurun

KÜRT SİYASAL HAREKETİNİN ÖNEMLİ İSMİ: DR. ŞİVAN

Tanıyanların Dr. Şivan diye bilinen Yazar ve Siyasetçi Sait Kırmızıtoprak Kürt siyasal hareketinin önemli isimlerinden biri. 1935’te Nazımiye İlçesi Civarik (Sarıyayla) köyünde doğan Sait Kırmızıtoprak yatılı geçen Balıkesirdeki lise yılları ardından, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun olur. 49’lar Davası’ndan yargılanan Kırmızıtoprak, Mart 1961’e kadar hapis yatar. Kuzey Kürdistan’da silahlı mücadeleyi ilk teorize eden kişi olduğu bilinen Kırmızıtoprak, bir süre mesleği olan hekimlik de yapar. Kürdistan Demokratik Partisi-Türkiye (KDP-T)’nin de kurucularından olan Kırmızıtoprak, 1969’da Zaxo’ya giderek (KDP-T)’ye bağlı bir kamp oluşturdu. 26 Kasım 1971’de katledilen Dr. Şivan’ın cinayeti henüz aydınlatılabilmiş değil.

“YÜRÜ BRE HIZIR PAŞA, SENİNDE ÇARKIN KIRILIR!”

(Pir Sultan Abdal)

22 Ağustos 1969’da kiralanan Tepebaşı Sineması’nda Erol Toy’un yazdığı Pir Sultan oyunu, dönemin Tunceli Valisi Erol Yavuz tarafından yasaklanır. Çevre illerden polisin getirildiği Tunceli’de çıkan olaylarda Mehmet Kılan polis kurşunuyla öldürülür. Çok sayıda yurttaşın gözaltına alındığı olayda gözaltına alınan isimlerden ikisi de Nesimi Çimen ile Kemal Burkay’dır.

BİR TOHUMKEN DÜŞTÜĞÜ TOPRAKTA FİLİZ FİLİZ BÜYÜYEN: ALİ HAYDAR YILDIZ

Aslen Mazgirtli olan TKP/ML-TİKKO kurucularından Ali Haydar Yıldız, Elazığ Palu’ya bağlı Ertığan Köyünde dünyaya geldi. İlkokulu Elazığ Hüseynik Köyünde okuyan Ali Haydar Yıldız, liseyi bitirdikten sonra gittiği İstanbul’da 68 Kuşağı ile tanışır ve mücadeleye katılır. 1970’de gözaltına alınan, kısa süren tutukluğu ardından serbest bırakılan Ali Haydar Yıldız, kısa süre sonra İbrahim Kaypakkaya ile tanışır.72’de kurulan TKP/ML-TİKKO içerisinde yer alan Ali Haydar Yıldız, 24 Ocak 1973’te Vartinik-Mirik Mezrası’nda katledildi.

*Not: Türkünün Zazacası, Mesut Özcan tarafından yazıya aktarılmış ve Türkçeye çevrilmişti

Kaynak: Evrensel