Behice Feride Demir: Robert Musil ve Niteliksiz Adam

Robert Musil’in Niteliksiz Adam romanındaki Ulrich karakteri 14 Nisan 2024 akşamı Ortadoğu semalarında tarihin en kapsamlı hava savaşını ve ona eşlik eden teknolojik gelişmeleri görseydi ne söylerdi acaba?

Küresel ekonomik sistemin politikayı devre dışı bıraktığı, entelektüelleri istatistiklere mahkum ettiği ve edebiyatı desinatörlüğe dönüştürdüğü bir düzlemde edebi bir kahramanın fikrini öğrenmek biraz tuhaf gelebilir. Ama tanık olduğumuz siyasi çöküşün Niteliksiz Adam romanındaki gelişmelere olan benzerliği her tuhaflığı ortadan kaldırıyor. Kuşkusuz her çağın yorum, yaşam ,yazım ve siyaset dili farklıdır. Ancak yeni çağın olguları olaya kurban eden, düşünceyi sınırlandıran, yapaylığı öne çıkaran ve krizleri derinleştiren gidişatında bir tekerrür noktası aramamak imkansız.

Robert Musil, Niteliksiz Adam’ı yazmaya başladığında içinde doğup büyüdüğü zaman ile içinde yaşlandığı ‘gelecek çağ’ın kavgası çoktan başlamıştı. Bu yüzden Niteliksiz Adam iki çağın romanı sayılır.

Robert Musil,6 kasım 1880’de Avusturya’nın Klagenfurt şehrinde doğdu. 15 Nisan 1942’de bir mülteci olarak yoksulluk ve yalnızlık içinde Cenevre’de öldü. Niteliksiz Adam’ı yazmadan önce Öğrenci Törleb’in Karmaşaları, Birleşmeler, (öykü)Hayalperestler (oyun) , Üç Kadın (öykü) gibi öykü ve denemeler yazmış ve ardından yirmi beş yıl sürecek Niteliksiz Adam serüvenine başlamıştır.

Mültecilik, yoksulluk ve yalnızlık aynı zamanda Niteliksiz Adam ve Robert Musil’in hikayesini oluşturuyor. 1880’den sonra dünyadaki politik ve ekonomik rejimler hızla değişmiş, sosyal ve kültürel karamsarlık ikinci dünya savaşının sonuna dek devam etmiştir.
Bu yüzden Niteliksiz Adam ,Roman içinde roman, çağ içinde çağ sayılır. Musil’in daha başlangıçta “ Ki, ilginç Ama Buradan bir sonuç çıkmayacak” cümlesi bu karamsarlığın boyutlarını ele vermektedir.
Romanda rehavet ve sıradan bir algı yoktur. Edebiyat ve tarih felsefi sorularla siyasi olayları tartışırken,Avusturya- Macaristan imparatorluğunun çöküş zamanı edebi bir kurgu etrafında yazılmıştır.

Musil, her şeyi ile edebiyata sığınan tutkulu bir yazardır. Zamanın insafına değil, kendi aklına ve bir şeylerin değiştirilmesi gerektiği bilincine sahiptir. ‘Pasif bir aktivist’ olan Ulrich bu yüzden romanın akıl ve eylem adamı olarak hep öne çıkar ve Musil’den mesajlar taşır.

Niteliksiz Adam, tıpkı Ernest Fischer’in Musil üzerine kaleme aldığı denemedeki gibi çağın belli başlı konularını en ince detayına kadar sorgular ve felsefi çözümler sunar.
‘ Büyüklük ilkesi- yozlaşmanın sorunları’ ve Musil’in yozlaşma karşısındaki tutumu, imparatorluğun çöküş nedenlerine bağlı olarak toplumsal ve bireysel bir meseleler bağlamında ele alınır.

Niteliksiz Adam’daki her karakterin aldığı konum ve romandaki tarihsel nitelikleri hayranlıktan öte olağanüstüdür. Yirminci çağa özgü tarih, felsefe,tutku ve politik çözümlemeler Niteliksiz Adam’da edebi bir deklarasyona dönüşmüştür. Niteliksiz Adam’ın baş kahramanı olan Ulrich’in ‘pasif aktifliği’ ve Arnheim’in entelektüel ve sınıfsal sıfatı, monarşiyi temsil eden kont Leinsdorf’un bürokratik sistemi, Diotima, Gerda ve Boneda’nın çıkışları Niteliksiz Adam vasıtasıyla Avusturya-Macaristan imparatorluğundan son tarihsel kanıtlarını sunmaktadır. Her karakterin bir misyonu yerine getiriyor. Hepsinde bitmez bir düşünce ve yorulmaz bir eylem kapasitesi mevcuttur. Hepsi bulunduğu konum gereği ciddi, sorgulayıcı ve sonuç odaklıdır. Romanın düşünen aklı Ulrich’e, örgütleyici tasavvuru Diotima’ya verilmiştir. Sınıfsal ve toplumsal kompozisyon Arnhehim’in burjuva ufkunda birikirken, sokağın, gençliğin ve Viyana’nın ötesinden yükselen gelişmelerin sesi Gerda’nın evinden yükselmektedir. Bütün karakterler eşit derecede kendi sınıfının açmazlarından etkilenmiştir.

Robert Musil, hem Mitteleuropa hem de dünya edebiyatın olağanüstü yazarlarından biri olarak edebiyat tarihinin seyrini değiştirdi. Niteliksiz Adam sadece çağdaşı olan eserleri değil, bir sonraki edebi kuşakların edebi ölçülerini belirledi.
Yapay zeka Robert Musil’i taklit edebilir mi bilinmez ama Robert Musil’in iki çağın romanını yazarak edebiyatın geleceğini kurtardığı muhakkaktır.

İyi pazarlar!