Siyah güç ve ‘eğitim-eğlence’: Hip-hop müziğin siyasi kökleri
Ön odada fareler, arka odada hamam böcekleri
Sokakta beyzbol sopalı keşler
Kaçmaya çalıştım ama uzaklaşamadım.
Çünkü çekicili adam arabama el koydu.
Yıl 1982’ydi ve New York tarihinin en kötü mali krizlerinden birinden çıkarken, Grandmaster Flash ve Furious Five’ın bu sözleri dinleyicileri etkiledi. Şehrin başarısız kurumlarının cesur bir iddianamesi olan The Message, genel olarak ABD’de politik hip-hop’un kökeni olarak görülüyor.
For the Culture kitabının ortak yazarı siyaset bilimci Adolphus Belk, “İnsanların o dönemde elde edilen kazanımları geri almaya çalıştığı sivil haklar ve Siyah güç hareketlerine karşı bir geri tepme yaşıyorsunuz” dedi: Hip-Hop ve Sosyal Adalet Mücadelesi adlı kitabın yazarlarından siyaset bilimci Adolphus Belk Al Jazeera’ye konuştu.
Belk, şarkının başarısının 1980’li yılların büyük bölümünde ABD başkanı olarak görev yapan Ronald Reagan’ın yükselişiyle iç içe geçtiğini belirtti. Reagan’ın neoliberal ekonomi politikalarına verilen isim olan Reaganomics, yönetici sınıfı ödüllendirirken toplumun en savunmasız topluluklarını – orantısız bir şekilde Afrikalı Amerikalıları ve Latinleri – ihmal etti.
Şehirlerde yeni yaratılan “marjinalleştirilmiş sınıf” yoksulluk, kötü okullar, uyuşturucu ve çete şiddeti ile boğuşurken, sanat programları büyük kesintilere uğradı. Belk, “Böylece iyi zamanlardan zor zamanlara geçtik ve müzik toplumda olup bitenleri yansıtacak şekilde değişti” dedi.
Hip-hop’un karşı-kültürel hareketinin tohumları on yıl önce, Ağustos 1973’te, DJ Kool Herc olarak bilinen Clive Campbell’ın New York’un Bronx ilçesinde kız kardeşiyle birlikte bir okula dönüş partisi vermesiyle filizlenmeye başlamıştı.
Bir müzik grubuna ihtiyaçları vardı ama bir müzik grubu kiralamak çok pahalıya mal olacaktı. Bunun yerine, Kool Herc kendi ses sistemini getirdi ve en iyi yaptığı şeyi yaptı, uzman bir zamanlamayla bir plaktan diğerine atladı.
“İsyan etti. Radyoda duyduğumuz disko müziğini çalmak istemiyordu,” diyor rapçi Kurtis Blow Netflix dizisi Hip-Hop Evolution’da. “Bize büyüdüğümüz müziği, yani soul müziği vermek istedi. Ve bu inanılmazdı, çünkü disko dünyasında, işte bu DJ çıkıp bu özel müzik türünü çalıyordu. Ve bu hip-hop’ın doğuşu için o kadar önemliydi ki, funk müzik çalacaktık.”
Hip-hop o zamandan bu yana kültürel açıdan etkili bir sanatsal ifade biçimine dönüştü, milyonlarca hayran kazanırken küresel fenomenlerden de yararlandı. Uzmanlar, bağımlılık yaratan ritimleri ve güçlü siyasi mesajlarının, türün ABD’den Küresel Güney’e kadar geniş bir kitleye hitap etmesini sağladığını söylüyor.
Bu ivme, The Sugarhill Gang tarafından 1979’da yayınlanan Rapper’s Delight’ın hip-hop’ı New York’un beş ilçesi dışındaki bir kitleye tanıtmasıyla artmaya başladı. Ana akım müziğin gösterişli ve eğlence dolu temalarından ödünç alınan şarkı, müzik hayranlarının geniş bir kesimine hitap etti ve sonunda American Bandstand ve Soul Train gibi popüler programlara yerleşti.
Mesaj gönderme
Takip eden yıllarda, The Message’ın da teşvikiyle, parti hip-hop’unun göz alıcı dünyasının yanı sıra tomurcuklanan bir hareket de büyüdü. Belk, 1980’lerin sonu ve 90’ların başında Afro-merkezciliğin ve Siyah bilincinin kültüre nüfuz etmeye başladığını belirtti. 1989 yılında, hip-hop müziği aracılığıyla sosyal yorum kullanımını tanımlamak için “edutainment” terimini popülerleştiren sanatçı KRS-One, Şiddeti Durdur adlı bir hareketin kurucularından biri oldu. Hareketin amacı Siyah topluluklarda yaygın olan şiddeti ele almaktı.
Hareket, şiddet karşıtı mesajlar veren bir müzik videosu eşliğinde Self Destruction adlı bir single yayınladı. Bu, sektörde benzeri görülmemiş bir andı ve diğer sanatçıları da şarkı sözlerinde çete şiddeti gibi konuları ele alarak aynı yolu izlemeye teşvik etti. Özellikle, Self-Destruction ABD Doğu Yakası sahnesindeki sanatçılara odaklanırken, Batı Yakası’ndaki bir grup sanatçı ertesi yıl We’re All in the Same Gang başlıklı tamamlayıcı bir parça yayınlamak için ilham aldı.
Uzmanlar, bu dönemde hip-hop’ın siyasi kulvarının toplumsal hastalıklarla mücadele etmek için gayri resmi bir savunma grubu gibi işlev gördüğünü söylüyor.
Politik hip-hop’ın öncülerinden biri, adı bile ABD’de Siyahların marjinalleştirilmesine ve hedef alınmasına gönderme yapan Public Enemy’dir. Grubun çalışmaları, Afro-Amerikan haklarını savunan Kara Panterler ve İslam Ulusu gibi örgütlerin mesajlarını çağrıştırıyor.
Belki de en çok 1988 tarihli single’ı Black is Back ile tanınan Lakim Shabazz, Nation of Islam ve onun uzantısı olan Five-Percent Nation’dan büyük ölçüde etkilenmiştir. Şarkı sözlerinde Siyah milliyetçiliğinin ve toplumun kendi kaderini tayin etmesinin önemini vurgulamıştır:
Apartheid’a karşı mücadele etmeli ve savaşmalıyız
Bu insanlar kim oluyor da bize nerede yaşayıp nerede öleceğimizi söylüyor?
Bu tür etkiler, türün genelinde girişlerde ve şarkılarda bulunabilir; “benlik bilgisi” ve “mücevher düşürme” gibi terimler – Yüzde Beş Ulus’a atfedilen – hip-hop zımbaları haline gelir.
Arap ve Müslüman Amerikan çalışmaları profesörü ve Muslim Cool kitabının yazarı Su’ad Abdul Khabeer, “İlk hip-hop öncüleri, özellikle Nation of Islam’ın etkisinden ve toplumun güçlendirilmesi, kendi kaderini tayin ve yükselme mesajlarından bahsediyor” dedi: Race, Religion, and Hip Hop in the United States kitabının yazarı Su’ad Abdul Khabeer Al Jazeera’ye konuştu.
Birçok hip-hop şarkısı ve skeci, Siyah İslam’a övgüde bulunan dil ve konuşmalarla doludur. Big Daddy Kane’in 1988 tarihli şarkısı Ain’t No Half-Steppin’ şu sözleri içermektedir: “Hold up the peace sign, as-salaam alaikum”, Arapça selamlaşmaya atıfta bulunur. 1990’ların başında Brand Nubian, ilk parçası Allah U Akbar (Arapça “Tanrı En Büyüktür”) olan In God We Trust albümünü yayınladı.
1989 tarihli Ladies First single’ı kadınların güçlendirilmesi için bir marş haline gelen Queen Latifah, adını Arapça bir kitaptan seçtiğini ve kadınları kendi kaderlerinden sorumlu kraliçeler olarak sunmaya çalıştığını söyledi.
2020 gibi yakın bir tarihte, kendini Yüzde Beş Ulus’un üyesi olarak tanımlayan rapçi Busta Rhymes, albümünde İslam Ulusu lideri Louis Farrakhan’a yer verdi.
Kimliklerin şekillendirilmesi
Amerikalı Müslüman bir din adamı ve insan hakları aktivisti olan Malcolm X’in etkisi özellikle dikkate değer olmuştur. Konuşmaları 1990’lar boyunca şarkılarda kesildi ve yeniden düzenlendi; bu eğilim günümüzde de devam etmektedir.
Gang Starr’ın 1994’te Siyah mahallelerdeki yasadışı silah belasını ele almak için yayınladığı Tonz ‘O’ Gunz, Malcolm X’in 1963’te yaptığı bir konuşmadan bir bölümle başlıyor: “Eğer Amerika’da şiddet yanlışsa, yurtdışında da şiddet yanlıştır. Eğer Siyah kadınları, Siyah çocukları, Siyah bebekleri ve Siyah erkekleri savunurken şiddete başvurmak yanlışsa, Amerika’nın bizi askere alması ve yurtdışında kendisini savunmak için şiddete başvurmamızı sağlaması da yanlıştır.”
Boogie Down Productions tarafından 1988 yılında yayımlanan By All Means Necessary albümünün kapak resmi, Malcolm X’in ailesini korurken elinde tüfekle pencereden baktığı ünlü fotoğraftan esinlenmiştir.
Yakın zamanda, Amerikalı rapçi Nas, Michael & Quincy adlı 2022 tarihli şarkısında, Malcolm X’in 1965 yılında New York’taki Audubon Balo Salonu’nda öldürülmesine şu sözlerle atıfta bulunmuştur:
Malcolm X Audubon’da ayrıldı
O kadar çok katledilen gördüm ki uyuştum, hiç utanmadım.
Uzmanlar, bazı sanatçıların Müslüman kimliklerini açıkça benimsediğini, bazılarının ise bu tür referansları daha incelikli bir şekilde kullandığını ya da hip-hop’ı kendi benzersiz deneyimlerini ifade etmenin bir aracı olarak kullandığını söylüyor. Daha geçen ay, 2015 yılında Kaliforniya’da vurularak öldürülen Müslüman söz yazarı The Jacka, İslam’la olan bağını ve hip-hop sahnesi üzerindeki etkisini sergileyen yerel bir sanat sergisiyle onurlandırıldı.
“Siyah İslam hip-hop’ı şekillendiriyor. Hip-hop da genç Müslümanları Siyah İslam’a geri döndürmek için şekillendiriyor” diyor Khabeer. Farklı sanatçılar İslam’la farklı şekillerde ilişki kurabilse de, “ortak noktaları Müslüman geleneği ve onun Siyahların özgürleşmesine olan sarsılmaz bağlılığıdır” diye ekledi.
‘Ön saflarda’
Bugün, politik hip-hop geçmiş on yıllarda olduğu kadar ön planda olmasa da, bu miras bozulmadan kalmaya devam ediyor. Sektör uzmanlarına göre, medya şirketlerinin radyo istasyonlarını satın alması ve müzik promosyonları üzerinde giderek daha fazla kontrol sahibi olması nedeniyle, birçok radyo DJ’inin zevk sahibi olmak için özerkliğe ve bağımsızlığa sahip olduğu günler geride kaldı. Modern müzik ekonomisi ve yayın kültürü, hayranların müziği keşfetme biçimini de önemli ölçüde değiştirdi.
Amerikalı hip-hop sanatçısı ve 3/5 an MC: The Manufacturing of a Dumbed Down Rapper kitabının yazarı Wise Intelligent, Al Jazeera’ye yaptığı açıklamada, türün 1990’lardaki en parlak döneminin “şirketlerin hip-hop’ın gücünü ve etkisini gerçekten anlamadığı bir dönem olduğunu” söyledi.
“Bu gençler, polis terörüne, Rodney King’e, Güney Afrika’daki apartheid rejimine – tüm bunlara karşı gençleri harekete geçiriyorlar” dedi. “Hip-hop topluluğu sahadaydı ve verdiği mesajlarda biz ön saflardaydık.”
Gerçekten de polis şiddeti, polis memurlarının Siyah toplum üyelerine nasıl şiddet uyguladığına dair bir benzetme olarak bu sporu kullanan Large Professor’s Just a Friendly Game of Baseball’dan, resmi hesap verebilirlik eksikliğini vurgulayan Rapsody’s 12 Problems’a kadar hip-hop’ta uzun zamandır ortak bir konu olmuştur.
Siyasi konulara değinmesiyle tanınmayan bir sanatçı olan Lil Baby, 2020 yılında Minneapolis’te bir polis memuru tarafından öldürülmesi büyük sokak protestolarına yol açan siyahi George Floyd hakkında bir video eşliğinde The Bigger Picture’ı yayınladı.
Hip-hop parçalarında işlenen siyasi konular ana akımdan belirsiz olana, küreselden hiper-yerele kadar çeşitlilik gösterir. Public Enemy’nin By the Time I Get to Arizona şarkısı, 1987 yılında eyaletin Martin Luther King Jr Günü’nü iptal etme kararına karşı bir protesto niteliğindeydi.
KRS-One’ın kitlesel et üretiminin politikalarını konu alan şarkısı Beef, vejetaryenliğin faydalarını öne çıkarıyor ve tarım endüstrisinin tuzaklarına işaret ediyor:
İneklerin daha hızlı büyümesini sağlayacak ilaçları var.
Stres yüzünden inek daha da hastalanır
Yirmi bir farklı ilaç pompalanır
Büyük bir topak halinde ineğin içine.
Benzer bir şekilde, 2000 yılında piyasaya sürülen Dead Prez’in Be Healthy şarkısı da dengeli beslenmeye yönelik bir kamu spotu gibidir:
Et yemem, süt ürünleri yemem, tatlı yemem
Sadece olgun sebzeler, taze meyve ve tam buğday
Ben eski okuldanım, evim ruh yemeği gibi kokar, kardeşim
Körili falafel, mangalda tofu.
Dünya çapında erişim
Amerikalı sanatçılar hip-hop aracılığıyla sosyal yorum çağını başlatmış olsalar da, bugün hip-hop’ın erişimi Batı’nın çok ötesine uzanmakta, Küresel Güney’den savaş halindeki ülkelere kadar her yerde söz yazarları ortaya çıkmaktadır.
Senegal’de hip-hop ikilisi Keyti ve Xuman, ülkenin sosyal ve siyasi sorunlarının çoğunu müzikleri aracılığıyla ele alıyor; Journal Rappe adlı projede, terörizmden dine kadar çeşitli konuları ele alarak en son haberler hakkında rap yapıyorlar. Rusya’nın Şubat 2022’deki işgalinden bu yana savaş halinde olan Ukrayna’da Alyona Alyona, vücut pozitifliğinden ülkesinde devam eden yıkıma kadar her şeyi ele alıyor.
İsrail’de hip-hop ikilisi Ness ve Stilla’nın, İsrail ordu birliklerinin Filistin’i savunan “farelerin” üzerine “cehennemi yağdırdığını” anlatan Charbu Darbu adlı tartışmalı parçası, 7 Ekim Hamas saldırılarının ardından İsrail ordusunun 26.000’den fazla insanın ölümüne neden olan Gazze’ye yönelik amansız bombardımanı sırasında listelerin zirvesine yükseldi.
Charbu Darbu’nun yayınlanmasından günler sonra, İngiliz hip-hop sanatçısı ve Filistin yanlısı aktivist Lowkey Gazze halkıyla dayanışma amacıyla kendi parçasını yayınladı. Al Jazeera’ye şunları söyledi: “Umarım bu şarkı, bu olayların insanlık olarak bizim için ne kadar önemli olduğunu göstermenin küçük bir parçası olur. Bu, kontrol meselesi ve bir nüfusu boyunduruk altına alma girişimi söz konusu olduğunda insanlık tarihinde gerçekten korkunç bir bölüm.”
Tarihsel ya da kültürel geçmişleri ne olursa olsun, dünyanın dört bir yanından sanatçılar on yıllardır hip-hop’ı siyasi görüşleri ve sosyal idealleri için bir araç olarak kullanıyor. Uzmanlar, kurumsal eksiklikler tespit edildiğinde, bu sanatçıların lirizminin, rotanın düzeltilmesi gerektiğini hatırlatan bir unsur olarak devreye girebileceğini söylüyor.
Aynı zamanda eyleme de teşvik edebilir. Hip-Hop Summit Action Network’ün kurucularından olan plak şirketi yöneticisi Russell Simmons, 2003 yılında New York eyaletinde uyuşturucu yasası reformlarına duyulan ihtiyaç konusunda farkındalık yaratmak için bu platformu kullandı. Ertesi yıl, uyuşturucu suçlularına yönelik ceza kısıtlamalarını hafifleten yeni bir yasa kabul edildi.
Bugüne kadar hip-hop’ın popülaritesi devam etti, çünkü savunucuları bu türün alternatif fikirler ve dünyayla bağlantı kurma yolları için alan yarattığını söylüyor.
KRS-One’ın bir zamanlar dediği gibi: “Rap yaptığınız bir şeydir; hip-hop ise yaşadığınız bir şeydir.”
Adisa Banjoko bu habere katkıda bulunmuştur.
/ KAYNAK AL JAZEERA
ÇEVİRİ : DEEPL + A. HALUK ÜNAL /