Harvard’da yardımcı doçentlik yapan Kürt doktora ‘En Parlak Zihin Ödülü’

ABD’nin en prestijli üniversitelerinden Harvard Üniversitesi’nde yardımcı doçentlik yapan Kürt doktor Aram Gelali, tıp ve beyin kanseri alanındaki araştırma ve buluşlarından dolayı, 2023 Orta Doğu ve Kuzey Afrika En Parlak Zihin Ödülü’ne layık görüldü.

Harvard Üniversitesi’nde yardımcı doçent olarak görev yapan Dr. Aram Gelali, 1982 yılında Süleymaniye’de dünyaya geldi. Gelali, 1997 yılının sonunda ailesiyle birlikte İsveç’e göç etti.

Dr. Aram Gelali, öz geçmişini şu sözlerle özetliyor:

“Güney Kürdistan’ın Süleymaniye kentinde dünyaya geldim. Daha çocuk yaştayken ne yazık ki babam şehit oldu. Ardından Kürdistan’da her şey kötüye gitmeye başladı. İç savaş başladı. Bunun üzerine annem ve erkek kardeşimle birlikte Kürdistan’ı terk etmeye karar verdik. Uzun ve zorlu bir yolculuğun ardından İsveç’e göç ettik.”

İsveç’te hayata adeta sıfırdan başlayan Gelali, kendi çabasıyla dil öğrenerek eğitime yönelmiş. Kendisinden bir an önce meslek edindirip iş bulması istenir ama o bilim okumakta ısrar edip zirveye doğru ilk adımını atmış.

Dr. Aram Gelali, o süreci ise şu sözlerle anlatıyor:

“Bizi elektrik, sıhhi tesisat, hemşirelik gibi işlere hazırlayan kolejlere göndermek istediler ama ben fen kolejlerine gitmek için çok uğraştım. Yabancıların bilim kolejlerine gidemeyeceğini ve İsveç’teki en iyi öğrencilerin en iyi notlarla bu bölüme gitmeye hak kazandığını söylediler. Sonra zoraki bir de benim büyük bir inatla ısrarım sayesinde öğretmenim,  ‘seni sınıfa alacağız ama resmi olarak kayıt etmeyeceğiz. Her ay sınav olacak ve sınav sonrası bana ağlayarak beni başka yere gönder diyeceksin’ dedi. İlk sınav fizik sınavıydı ve en yüksek notu fizikten almıştım. Öğretmenim, ‘Sen lâlsın hem de dil bilmiyorsun. O notu nasıl aldın” dedi. Ben de  ‘Evet ben lâlım ama yazabiliyorum’ şeklinde yanıt verdim.”

Gelali’nin bilimsel yolculuğu bu adımla başlamış. Biri biyokimya, diğeri biyoteknoloji olmak üzere iki lisans okumuş. Bir İngiliz tıp fakültesine kaydolmuş. Seyahat belgeleri ve İsveç vatandaşlığı olmadığından bu eğitim reddedilmiş ama o eğitimine uzun süre İsveç’te devam etmiş.

Başarılı akademisyen Gelali, okul sürecini ise şu sözlerle dile getiriyor:

“İki lisansımı tamamladım,  ardından biri yeni ve daha kaliteli ilaç keşfi, ikincisi ise kanserden korunmanın yolları üzerine master yaptım. Okumayı seviyordum. Bu yüzden mühendislik fakültesinde kimya tekniği üzerine 5 yıl eğitim gördüm. Daha sonra üniversiteme devam ettim ve İsveç Stockholm’deki Karolinska Üniversitesi’ne geçiş yaptım. Doktoramı öldürücü genlerin koordinasyonu ve ilişkisi, kanser hücrelerinin nasıl hayatta kaldığı ve sonra büyüyüp yayıldığı üzerine çalıştım. Ardından ilk doktora sonrası bursumu Karolinska Üniversitesi’nde yaptım.”

Dr. Aram Gelali bilimsel araştırma ve çalışmalarından dolayı son yıllarda çok sayıda ödül almış. 2011 ve 2012’de İsveç Kraliyet ailesinden iki ödül, 2018’de İsveç Çocuk Kanser Derneği’nden bir ödül ayrıca İsveç-Amerikan Tıp Bilimleri Vakfı’ndan ABD, İsveç ve Kanada’da en başarılı kişileri verilen bir ödül almış. Bu da Boston’daki Harvard Üniversitesi’ne davet edilmesine yol açmış.

Yardımcı Doçent Dr. Aram Gelali, “İlk doktora bursum için gelen davette ABD’ye gelmemi istediler. Ancak bazı özel kişisel nedenlerim vardı ve o yüzden gidemedim. Ancak ikinci doktora için gelen daveti  Şubat 2017’de büyük bir memniniyetle kabul etti.  İsveç Karolinska Üniversitesindeki tüm bilimsel araştırmalarımı Harvard’a aktarmaya karar verdim” diye aktarıyor.

Kürt araştırmacı Dr. Aram Gelali, Harvard Üniversitesi’ndeki laboratuvarda çocukluklarda beyin kanseri tedavisinde kullanılacak ilaç için araştırmalar yapıyor.

Çocuklarda tehlikeli bir aşamaya ulaşan beyin kanseri için bir ilaç geliştirmek üzere laboratuvarda günde birkaç saat çalıştığını anlatan Gelali, şu bilgileri paylaşıyor:

”Benim işim daha çok yayılan kanser hücreleri üzerine. Bahsettiğim gibi, bünyesi zayıflamış hastalarda bir çok organa yayılan kanserle ilgili.  Yani vücutta bir yerden başka bir yere hareket etmeye karar veren ve değişikliğe uğrayan hücreleri izliyoruz. Diğer hücrelerden farklı olan bu hücrelere yönelik ilaç uyguluyoruz. Kanserli hücrenin vücudun farklı bölgelerine sıçramasını önlemeye yönelik çalışıyoruz.   Farelerde ve kobay olarak kullandığımız hayvanlarda ilaçları test ettik. İlkinde hastalığın ilerlemesi duruyor. İkincisi hastalık başka bölgelere sıçramıyor. Örneğin omurgadan başka bir bölgeye sıçramıyor. Harvard’daki çalışmalarımız bu konu üzerine. Çalışmalarımda ulaştığım seviye üzerine çalışma yürüten birkaç merkez var. İnşallah önümüzdeki yıllarda yeni ilaçları hastalara ulaştırabileceğimize inanıyorum.”

Dr. Gelali,  Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki en gelişmiş beyin ödülünü kazandığı için mutluluğunu şu sözlerle dile getiriyor:

“Ödül, 2014 yılında Dubai Emiri Şeyh Muhammed bin Khalifa Al Maktoum tarafından verildi. Ama şartları belirlediklerinde Harvard Üniversitesi’ne veriliyor.  Harvard Üniversitesi de, her yıl tıbbi araştırmalara kendini adamış Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki en seçkin kişiye bu ödülü takdim ediyor. Ben de 2023’te bu ödülü almış olmaktan çok memnunum.”

Harvard Üniversitesi’ndeki meslektaşları, Dr.Aram’ın tıp bilimi ve kanserle mücadeledeki çalışmalarına tanıklık ediyor ve buluşlarını önemli diye nitelendiriyor.

Harvard Üniversitesi’nden uzman doktor Dr. Victor Feptori, “Dr. Aram’ın bulguları, yenilikçi araştırması, bilimin metastatik kansere bakışını gerçekten değiştirdi diyebilirim.  Dolayısıyla  Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde ödül aldı. Eminim ki yaşam hedeflerinden biri olan hastaların yaşam kalitesini iyileştirmek, metastatik, akut ve kronik kanserli hastaların yaşamlarını uzatmak olan hedefine ulaşabilir” diyor.

Aynı üniversiteden araştırmacı doktor Daniel Peter de, “Önemli keşifler beş, on veya on beş yıl alabilir, ancak iki yıldır bu tür beyin kanseri üzerinde çalışıyor. Şimdiden alıcılar bulmuş durumda.  Bu da bu kanser türünün daha da kötüye gitmesinin önlenmesi açısından çok önemli. Aynı zamanda bu kanserin beyne ve vücudun diğer bölgelerine nasıl yayıldığı üzerinde çalışmıştır. Bu yüzden çalışmaları gerçekten etkileyici ve sonuçları dört gözle bekliyorum çünkü sahada büyük bir fark yaratacaklarını biliyorum” diye belirtiyor.

Göçmen hayatı, babasızlık ve evinden uzak bir hayatı olmasına rağmen Dr. Aram Gelali, bilim alanında büyük bir üne sahip Harvard Üniversitesi’nde çocuklarda beyin kanseri gibi ölümcül bir hastalığa çare bulmak için çalışıyor. Bu da onu tıp biliminde devrim yaratmasına ve bir umut olmasına yol açıyor.

 

/Diyar Kurda- Rûdaw/